Haber 7 / Abdurrahman Koç
Sultan II. Mehmed’in komutanlığında 54 günlük kuşatmanın sonucunda 29 Mayıs 1453’te gerçekleşen fetih ile 1500 yıllık Doğu Roma İmparatorluğu yıkıldı, Orta Çağ bitip, Yeni Çağ başladı.
Kendisi de bir mimari aşığı olan Fatih Sultan Mehmet, rivayete nazaran fetih sonrası kente girince doğruca Ayasofya’ya gitti, atından inerek yaya olarak içeri girdi. Mabedin azametini görünce hayran kalan Fatih, burada askerlerine, “servet ve esirler size kâfi, kentin binaları bana aittir” dedi. Daha sonra Ayasofya’nın mescide çevrilmesini emretmiş ve birinci ezanlar birlikte burada birinci namazını kıldıktan sonra camiyi kendi hayratının birinci yapıtı olarak vakfetmişti.
Fatih’in mescitlere ve mimariye olan hayranlığı ve ilgisi, İstanbul’da hükümdarlığında da devam etti ve toplamda 184 cami inşa ettirdi. Tıpkı vakitte Edirne’de de 28 caminin Müslümanlara kazandırılmasına vesile oldu. “İstanbul’da kiliselerin yarısını mescide çevirdi” tezlerinin tersine ise Fatih, hükümdarlığı boyunca sırf 17 kiliseyi mescide çevirdi.
O DEVİR HER 250 BİREYE BİR CAMİ DÜŞERKEN, BUGÜN BU SAYI 5 BİNİ GEÇTİ
Osmanlı’da dini kültürde cami cemaati çok değerli bir yere sahipti. 27 yıllık İstanbul hükümdarlığında kente 184 cami kazandıran Fatih Sultan Mehmet, 1481’de vefat ettiğinde, kentte 50 bin Müslüman nüfusu bulunuyor ve her 250 şahsa bir cami düşüyordu. Fakat yıllar geçtikçe bu oran giderek azaldı. Cumhuriyetin ilanından sonra bu sayı her bin bireye bir cami halinde iken, günümüzde İstanbul’da 5 bin şahsa bir cami düşüyor.
Bugün İstanbul’un fethinin 569. yıldönümü kutlanırken, Fatih’in mirası mescitlerin 86’sı kayıp, kullanılamaz yahut yerine öteki bir yapı inşa edilmiş halde duruyor. Bunun yanında, İstanbul Etraf Kültür ve Tarihi Yapıtları Muhafaza Derneği’nin (İSTED) teşebbüsleri ve Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı Kültür Varlıklarını Müdafaa Konseyi’nin onayıyla birtakım mescitlerin onarımı da gerçekleştiriliyor.
Kutlu fethin yıldönümünde, Fatih’in mirası birtakım kayıp eserler ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) engellemeleri karşısında bu yapıtlardan geri kazandırılmaya çalışılan mescitleri sizleri için derledik.
MİMAR AYAS CAMİİ
Şaraçhanebaşı Camii olarak da bilinen Mimar Ayas Camii, 1475’te Fatih Sultan Mehmet periyodu mimarlarından Mimar Ayas tarafından yaptırıldı.
Pozisyonu Fatih Camii’nin karşısında, Horhor caddesinin başındaki İskenderpaşa’da bulunan ve vakfiyesi olan bu camii, birebir vakitte bulunduğu mahalleye de ismini vermiş.
Camii, İslam alimi Mehmet Emin Saraç Hoca’nın birinci imamlık yaptığı cami olarak biliniyor. 1957’de yıktırılan cami, İSTED’in teşebbüsleri sonucu 2013 yılında İstanbul IV Numaralı Kültür Varlıklarını Muhafaza Bölge Konseyi tarafından tescil edildi.
İBB MANİ OLUYOR
İhya projeler 15 Ocak 2019’da ilgili heyet tarafından onaylandı. Geçmişte imamlık yaptığı bu caminin ihya edileceğini öğrenen Emin Saraç Hoca’nın bu duruma çok sevindiği bildirilmiş. Lakin bu tarihi cami, halihazırda İBB’nin engellemeleri sonucunda yapılamamakta.
UZUNCA OVA MESCİDİ
Fatih’te Silivrikapı ile Davutpaşa Kuru Sebil Sokağı’nda bulunan Uzunca Ova Mescidi’nin tarihi 1495’e dayanıyor.
Mescid, Kocamustafapaşa Camii bina emini olan Katip Muslihiddin Efendi tarafından yaptırıldı. Mescidin banisinin mihrap önünde defnedildiği zikredilmekte. Ancak bugün mevcut değil.
Vakitle harap olan mescidden bir eser kalmamış. Ama yeri mevcut. İçinde bulunan gecekondular Vakıflar Yönetimi’ne para ödüyor. Tarihi mescid, bugün ihya edilmeyi bekliyor.
DARÜŞŞİFA HASTANESİ VE DEMİRCİLER CAMİİ
Fatih Camii yakınında bulunan Darüşşifa Hastanesi ve Demirciler Camii’nden de bugün eser yok. Fatih Sultan Mehmet evresinde medrese, camii ve hastane biçiminde inşa edilen külliyenin üzerinde bugün binalar ve dükkanlar bulunuyor.
Banisi Sultan Mehmet Han’ın cerrahbaşı Ali Efendidir.
VOYNUK ŞÜCAEDDİN CAMİİ
Unkapanı’nda eski Vakıf Yokuşu üzerinde Şeb-Sefa Camii’nin pek yakınında bulunuyor. Yapıtla ilgili fazla bilgi bulunmamakta. Banisinin Şücaeddin İbrahim Efendi olduğu belirtiliyor. Voynuk lakabı, Osmanlı ordusunda süvariların hayvanlarına bakanlara verilirdi.
Caminin, 1956 yılında sebepsiz yere yıkılmadan evvel çekilmiş bir fotoğrafından hareket eden Ekrem Hakkı Ayverdi, mescidin fevkani olmadığını söylemekte. Bu bilgi ışığında caminin birinci halinin koruma edilemediği, sonradan tekrar yapıldığı anlaşılıyor.
Caminin en değerli özelliği, İstanbul’un fetihten sonraki birinci kadısı olan Hızır Beyefendi Çelebi’nin mezarının da etrafında olmasıdır. Hızır Beyefendi, harap olarak devraldığı İstanbul’un imarına katkıda bulunmuş kıymetli bir isim.
Vakfiye olan mescide ilişkin birinci kayıtlar 1473 olarak görünüyor. Günümüzde bu caminin yerinde manifaturacılar çarşısı binaları bulunuyor.
Caminin gereksiz yere yıkıldığı yolundaki şikayet üzerine, CHP hükümeti tarafından atanan eski İstanbul Valisi Kerim Gökay hakkında cürüm duyurusunda bulunulmuş, mahkeme olayın soruşturulması için sanat tarihi profesörü Dr. Semavi Eyice’nin de görüşlerine başvurulmuş. Yapılan bu kovuşturmaya karşın Voynuk Şücaeddin Mescidi geri getirilmemiş, Osmanlı devrinden kalan bir tarihi eser daha yok olup gitmiştir.
LALA HAYRETTİN CAMİİ
Lala Hayreddin (Acem Ağa) Mescidi, Fatih devranı ricalinden Arpa Emini Lala Hayrettin Paşa tarafından 1484 yılında mescide çevrilmiş bir Bizans yapıtı. Kadim cami 1779 yılında tamir edilmesinden bir süre sonra yanmış ardından tekrar ibadete açılmış. 1935 yılında Takım Kanunu ile devre dışı bırakılan mescidin materyalleri kiremitlerine kadar içerisindeki tüm tezyinatı dâhil hurdacılara satıldıktan kısa bir mühlet sonra duvarları ile çatısı çökmüştü.
Şu anda onarımı devam eden caminin önümüzdeki yıl ibadete açılması bekleniyor.
Lala Hayrettin Beyefendi, başka ismiyle Acemağa Camii, İstanbul’un en eski ibadethanelerinden biri. Yaklaşık 1600 yıllık bir ibadethane olan yapının tarihi miladi olarak 399-400 yıllarına dayanıyor.
Harabe halde bulunan kilise yapısı 1480’lerde Lala Hayrettin Paşa tarafından mescide çevrilerek hizmete alındı. Kur’an-ı Kerim’in en değerli yazma yapıtlarının bulunması nedeniyle caminin değerli bir tarihi özelliği bulunuyor.
EDİRNE’DEKİ ŞEHABETTİN PAŞA CAMİİ
İstanbul’un fethinde Sultan Mehmet’in yanında vezirlik yapan Şehabettin Paşa büyük yararlılıklar gösterdi. Edirne’de sarayın köşesinde yaptırdığı camii, haziresi ve hamamı şu anda büsbütün yok edilmiş halde.
Camiiye ve hazireye ilişkin alan günümüzde düğün salonu olarak kullanılıyor.